پوست
پوست گستردهترين ارگان بدن است که بدن را در مقابل گرما، نور و عفونت محافظت كرده، به كنترل دمای آن كمك و چربی و آب ذخیره میکند. پوست همچنین ویتامین D میسازد.
پوست دو لایه اصلی دارد:
اپیدرم: لایه بیرونی پوست است. و از سلولهای تخت که سلولهای سنگفرشي هستند؛ تشکیل شده است. در زیر سلولهای سنگفرشي، در عمیقترین قسمت اپیدرم، سلولهای گردی به نام سلولهای بازال قرار دارند که ملانوسیت نامیده میشوند كه رنگدانهها (رنگ) را در پوست میسازند و در پايینترین قسمت اپیدرم قرار گرفتهاند.
درم: درم در زیر اپیدرم قرار دارد که شامل رگهای خونی، رگهای لنفاوی و غدهها است. بعضی از این غدهها تولید عرق میکنند که به خنک شدن بدن کمک میکند. غدد دیگر سبوم درست میکنند. سبوم ماده چربی است که از خشک شدن پوست جلوگیری میکند. عرق و سبوم از خروجیهای کوچکی به نام منفذ به سطح پوست میرسند.
شناخت سرطان پوست
سرطان پوست از سلولها – اجزای اصلي که پوست را میسازند – شروع میشود؛ سلولهای پوست رشد میکنند و برای اینکه به شکل سلولهای جدید در بیایند تقسیم میشوند. هر روز سلولهای پوست پیر میشوند و میمیرند و سلولهای جدید جای آنها را میگیرند.
گاهی این روند منظم اشتباه عمل میکند. سلولهای جدید وقتی پوست به آنها نیازی ندارد بهوجود میآیند و سلولهای پیر در زمانیکه باید نمیمیرند. این سلولهای اضافه تودهای از بافت را تشکیل ميدهند که به آن تومور میگویند.
تومور میتواند خوشخیم یا بدخیم باشد.
تومور خوشخیم سرطان نیست:
تومور خوشخیم بهندرت تهدیدی برای زندگی محسوب میشود.
تومور خوشخیم را میتوان برداشت و معمولاً دوباره رشد نمیکند.
سلولهای تومور خوشخیم به بافتهای مجاورشان هجوم نمیبرند.
سلولهای تومور خوشخیم در قسمتهای دیگر بدن گسترش نمییابند.
تومور بدخیم سرطان است:
تومور بدخیم معمولاً خطرناكتر از تومور خوشخیم است و ممکن است تهدیدی برای زندگی باشد؛ از نظر آماري دو نمونة رایج سرطان پوست موجب مرگ یک هزارم از افراد مبتلا به سرطان میشود.
تومور بدخیم معمولاً قابل برداشتن است. ولی گاهی دوباره عود میکند.
سلولهای تومور بدخیم ممكن است به بافتها و ارگانهای مجاور هجوم برده و به آنها آسیب برسانند.
بعضی از تومورهای بدخیم در قسمتهای دیگر بدن گسترش ميیابند. گسترش سرطان در بدن را متاستاز (Metastasis) مينامند.
انواع سرطان پوست
سرطانهای پوست براساس نوع سلولهای سرطانی نامگذاری میشوند.
دو نمونه رایج سرطان پوست، سرطان سلولهاي بازال و سنگفرشي است، این سرطانها معمولاً روی سر، صورت، دستها و بازوها ايجاد میشوند. این مناطق بدن معمولاً در معرض نور خورشید قرار دارند، ولی سرطان پوست هر جای ديگري هم میتواند بهوجود آيد.
سرطان سلول بازال به آرامی رشد كرده در مناطقی که پوست در معرض نور خورشید است و بر روی پوست صورت بروز ميكند؛ سرطان سلول بازال به ندرت به ساير نواحي بدن گسترش مييابد.
سرطان سلول سنگفرشي عمدتاً در نواحي در معرض نور خورشيد ايجاد ميشود ولي ممكن است در ساير نواحي هم ايجاد شود. سرطان سلول سنگفرشي گاهي به غدد لنفاوي و ساير نواحي بدن گسترش مييابد.
اگر سرطان پوست از جای اصلی خود به قسمتهای دیگر بدن گسترش یابد، تومور جدید همان سلولهای غیرعادی و همان نام تومور اولیه را دارد و کماکان سرطان پوست نامیده میشود.
عوامل خطرزا
پزشکان نمیتوانند توضيح دهند که چرا یک شخص به سرطان پوست مبتلا میشود و شخص دیگری خیر. گرچه، میدانیم که سرطان پوست واگیر نیست و از بيمار به اشخاص ديگر سرايت نميكند.
تحقیقات نشان میدهد افرادی که عوامل خطرزاي معینی دارند بیشتر از بقیه به سرطان مبتلا میشوند. آنچه میتواند امكان ابتلا به سرطان را بالا ببرد عامل خطرزا نامیده میشود.
مطالعات، عوامل خطرزای زیر را علت ابتلا به سرطان پوست معرفي ميكنند:
اشعه ماوراء بنفش (UV) : اشعه UV از خورشید، لامپهای خورشیدی یا تختهاي برنزه کردن يا سالنهاي برنزه كردن، ساطع میشود. خطر ابتلای فرد به سرطان پوست به مدت زمانیکه در معرض اشعه UV است بستگی دارد. بیشتر سرطانهای پوست بعد از سن 50 سالگی اتفاق میافتند، ولی تابش نور خورشید به پوست از سنین پايین آسیب میرساند.
اشعه UV بر روی همه تأثیر میگذارد؛ ولی افرادی که پوست لطیفی دارند که کک مک دارد یا بهراحتی میسوزد در معرض خطر بیشتری هستند. این افراد گاهی موی قرمز یا بلوند و چشم رنگی نیز دارند، ولی افراد تیره رنگ نیز به سرطان پوست مبتلا میشوند.
کسانیکه در مناطقی که اشعه UV درجه بالايي دارد زندگی میکنند در معرض خطر بيشتر سرطان پوست هستند.
اشعه UV حتی در هوای سرد و یا روزهاي ابری نیز ساطع میشود.
جوشگاه و سوختگی بر روی پوست.
عفونت با انواع خاصی از ویروس پاپيلوماي انساني.
تماس با ارسنیک در محیط کار.
التهاب مزمن پوست یا زخم پوست.
بیماریهایی که پوست را نسبت به پرتو خورشید حساس میکنند، مانند زرودرما پیگمنتوزوم، آلبینیسم (زالی)
سندروم خال سلول بازال
پرتودرمانی
وضعيت پزشکی، یا دارويی که سیستم ایمنی را از بين ببرد.
سابقة شخصی از یک یا چند نوع سرطان
پيشينة خانوادگی سرطان پوست
اکتینیک كراتوزيس: تومور تخت و پوستهداری است که بر روی پوست و معمولاً در نواحی که در معرض نور خورشید است بهخصوص صورت و پشت دستها ایجاد میشود. تومور ممکن است به شکل دلمههاي قرمز تیره یا قهوهای بر روی پوست ظاهر شود. همچنین بهصورت ترک یا پوست اندازی لب پاييني که خوب نمیشود نیز بهوجود میآید. در صورت درمان نشدن، مقدار کمی از این زائدههای پوستهدار میتوانند به سرطان سلول سنگفرشي تبدیل شوند.
بيماري بوون (Bowen): نوعی از دلمههاي پوستهدار یا ضخیمی است که بر روی پوست تشکیل میشود که ممکن است به سرطان سلول اسکوآموس تبدیل شود.
اگر فکر میکنید در معرض خطر سرطان پوست هستید، باید با پزشک در این مورد صحبت کنید؛ پزشک ميتواند راههایی را برای کاهش خطر به شما پیشنهاد كند.
پیشگیری
بهترین راه پیشگیری از سرطان پوست محافظت از خود در برابر نور خورشید است؛ همچنین، کودکان را از سنین پايین بايد در اين مورد محافظت كرد. پزشکان به افراد در همه سنین توصيه میکنند زمان در معرض نور خورشید یا دیگر منابع اشعه UV بودن را محدود کنند:
بهتر است از آفتاب بین روز، هر جا که هستید، در امان باشید (از اواسط صبح تا اواخر بعد از ظهر). همچنین باید خودتان را از اشعه UV، كه از روی ماسه، آب، برف و یخ منعكس ميشود، محافظت کنید. اشعهUV میتواند از لباس روشن، شیشه جلوی اتومبیل، پنجره و ابر عبور کند.
از لباس آستین بلند از پارچههایي با بافت محکم، کلاه لبهدار پهن و عینک آفتابی که جلوي اشعه UV را ميگيرد، استفاده كنيد.
از کرمهای ضدآفتاب استفاده کنید. كرم ضدآفتاب ميتواند از سرطان پوست جلوگیری کند، مخصوصاً كرم ضدآفتاب با طیف بالا (برای جلوگيري از اشعه UVB وUVA) با عامل محافظ نور(SPF) حداقل 15، ولی باز هم بايد از نور خورشید پرهیز کنید و برای محافظت از پوستتان لباس مناسب بپوشید.
از استفاده از لامپهای خورشیدی و سالنهای برنزه شدن (سولاریوم) بپرهيزيد.
نشانه
بیشتر سرطانهای پوست سلول بازل و سلول سنگفرشي اگر سریع تشخیص داده شوند و تحت درمان قرار گیرند میتوانند درمان شوند.
تغییر در پوست رایجترین نشانه سرطان پوست است که میتواند شامل زائده، زخمی که خوب نشود یا تغییر در زائده قبلی باشد. همه سرطانها شبیه هم نیستند.
تغییرات پوست به شکل زیر است:
یک توده کوچک، نرم، صیقلی، کمرنگ یا مومی
یک توده سفت و قرمز
زخم یا تودهای که خونریزی کند یا به دلمه یا پوسته زخم تبدیل شود.
نقاط مسطح قرمز که زبر، خشک یا پوستهدار است و ممکن است توأم با خارش یا حساس باشد.
لکههای قرمز یا قهوهای که زبر و پوستهدار است.
گاهی سرطان پوست دردناک است ولی هميشه اینطور نیست.
بد نيست که پوستتان را برای هر زائده یا هر تغییر دیگری مورد آزمایش قرار دهید. راهنمای آزمایش پوست در پايين آمده است. درنظر داشته باشید که هر تغییر نشانة حتمی سرطان پوست نيست، با اينحال باید هرگونه تغییر در پوست خود را سریعاً به پزشك اطلاع دهيد، و در صورت لزوم با یک متخصص پوست هم، مشورت كنيد.
نشانهها
اگر تغییری بر روی پوستتان مشاهده کردید، پزشک باید تشخیص دهد که آیا به دلیل سرطان یا به دلایل دیگر است. پزشک قسمتی و يا تمام محدودهاي که بهنظر غیرعادی میآید برمیدارد و به آزمایشگاه ميفرستد تا آسیبشناس آن را در زیر میکروسکوپ مورد بررسي قرار دهد؛ بايد گفت كه نمونهبرداری تنها راه مطمئن تشخیص سرطان پوست است.
نمونهبرداری در مطب پزشک یا بهصورت سرپايی در درمانگاه یا بیمارستان انجام میشود؛ محل انجام اين عمل بستگی به اندازه و محل قسمت غیرعادی بر روی پوست شما دارد. احتمالاً بیهوشی موضعی خواهید داشت.
چهار نوع نمونهبرداری پوست وجود دارد:
نمونهبرداری با پانچ: پزشک از یک ابزار تیز توخالی برای برداشتن یک دایره از بافت قسمت غیرعادی استفاده میکند.
نمونهبرداری جزئي (انسيزيونال): پزشک از چاقوی جراحی برای برداشتن قسمتی از زائده استفاده میکند.
نمونهبرداری با برداشتن كامل: پزشک از چاقوی جراحی برای برداشتن کل زائده و بعضی بافتهای اطراف آن استفاده میکند.
نمونهبرداری با تراش: پزشک از یک تیغ باریک و تیز برای تراشیدن زائده غیرعادی استفاده میکند.
مرحلهبندی
اگر نمونهبرداری نشان دهد که سرطان دارید، پزشک باید مرحله بیماری را مشخص كند. در برخی نمونهها، پزشک ممکن است گرههای لنفاوی شما را مورد بازرسی قرار دهد تا مرحله سرطان را تشخیص دهد.
تشخيص اين مرحله براساس موارد زیر میباشد:
اندازة زائده
در چه عمقی در زیر لایه بیرونی پوست قرار دارد.
آیا به گرههای لنفاوی اطراف یا دیگر قسمتهای بدن هجوم برده است يا خير.
مراحل سرطان پوست به شرح زیر میباشند:
مرحله صفر: سرطان فقط در لایه بالایی پوست است که به آن کارسینومای درجا میگویند.
مرحل I: پهنای زائده 2 سانتیمتر است (4/3 اینچ) یا کوچکتر.
مرحلهII: پهنای زائده بزرگتر از 2 سانتیمتر است (4/3 اینچ).
مرحلهIII: سرطان به زیر پوست، غضروف، ماهیچه، استخوان یا به گرههای لنفاوی اطراف هجوم برده ولی در دیگر قسمتهای بدن گسترش نيافته است.
مرحلهIV: سرطان در دیگر قسمتهای بدن گسترش یافته است.
درمان
گاهی کل قسمت سرطاني در حین نمونهبرداری بیرون آورده میشود. در این موارد، درمان دیگری لازم نیست. اگر احتیاج به درمان بیشتری داشته باشيد، پزشک گزینههای درمانی را برایتان توضیح میدهد.
درمان سرطان پوست به نوع و مرحله بیماری، اندازه و محل زائده و سابقة پزشكي و وضع سلامتي شما بستگی دارد. در بسیاری از موارد، هدف از درمان برداشتن و از بين بردن کل سرطان است.
بهتر است قبل از ملاقات با پزشک صورتي از ابهامات و سؤالهاي خود آماده کنید؛ شايد لازم باشد از گفتههای پزشک، يادداشت برداريد و بخواهید یکی از اعضای خانواده یا دوستتان هنگام ملاقات با پزشک حضور داشته باشد.
پزشک ممکن است شما را نزد یک متخصص بفرستد، یا خودتان بخواهید كه اين كار را انجام دهيد. متخصصانی که سرطان پوست را درمان میکنند متخصص پوست، جراح و سرطانشناس و متخصص پرتودرماني هستند.
روشهای درمان
پزشک گزینههای درمانی و موارد مورد انتظار را برایتان شرح ميدهد. شما و پزشکتان میتوانید برای پیشرفت برنامه درمانی مطابق با نیازتان همكاري کنید.
معمولاً درمان افراد مبتلا به سرطان پوست جراحي است، ولي در برخی موارد پزشك، شیمیدرمانی موضعی، درمان فتودینامیک یا پرتودرمانی را پيشنهاد ميكند.
چون درمان سرطان پوست ميتواند سلولها و بافتهای سالم را نيز از بین ببرد، گاهی عوارض جانبی ناخواستهای پيش ميآيد؛ اين عوارض جانبی به نوع و محدودهای که باید درمان شود بستگی دارد، ولي در همه افراد مشابه نیست.
قبل از شروع درمان، پزشک عوارض احتمالي ممکن را به شما میگوید و راههایی را برای مقابله با آنها پیشنهاد میدهد.
بسیاری از سرطانهای پوست را میتوان به سرعت و بهراحتی با جراحي برداشت؛ برای کنترل درد، کاهش عوارض جانبی درمان و تسهيل نگرانيها هم به مراقبت حمايتي نياز است.
ممکن است بخواهید با پزشک در مورد شرکت در یک پژوهش بالینی، یک مطالعه تحقیقاتی دربارۀ راههای جدید درمان سرطان یا پیشگیری از عود آن صحبت کنید.
جراحی
جراحی برای درمان سرطان پوست روشهاي گوناگوني دارد و روشی که پزشک استفاده میکند به اندازه و محل زائده و عوامل مختلف ديگري بستگی دارد.
در ادامه انواع مختلف جراحي برایتان شرح داده ميشود:
جراحی پوست با برداشتن كامل (اكسيزيونال) يكي از درمانهاي رایج برای درمان اين سرطان است؛ پس از بیحس کردن موضع، جراح زائده را با تیغ جراحی بیرون میآورد و پوست اطراف زائده را نیز برمیدارد. این پوست حاشیه نام دارد و آن در زیر میکروسکوپ، برای اطمینان از اینکه همه سلولهای سرطانی بیرون آورده شدهاند، مورد بررسي قرار ميگيرد و اندازه آن به اندازه زائده بستگی دارد.
جراحی Mohs (جراحی میکروگرافی) معمولاً برای سرطان پوست استفاده میشود. محل زائده بیحس میشود. جراح لایههای نازکي از زائده را میتراشند و هر لایه بلافاصله زیر میکروسکوپ بررسي میشود؛ جراح به تراشیدن لایهها ادامه میدهد تا آنجا که هیچ سلول سرطانی در لایهها دیده نشود. در این روش، جراح کل سرطان و فقط مقدار کمی از بافت سالم را برميدارد.
خشکاندن الکتریکی و کورتاژ معمولاً برای برداشتن سرطان كوچك سلول بازل پوست استفاده میشود. سرطان با ابزار تیز قاشقی شکلی موسوم به آلتتراش برداشته شده سپس یک جریان الکتریکی به قسمت تحت درمان برای کنترل خونریزی و کشتن هرنوع سلول باقيمانده سرطانی فرستاده میشود. خشک کردن الکتریکی و کورتاژ معمولاً روند سریع و سادهای دارد.
جراحی سرمایشی كرايو معمولاً برای افرادی که قادر به تحمل انواع دیگر جراحی نيستند، از سرمای شدید برای درمان سرطان در مرحله اولیه یا در سرطانهای پوست خیلی نازک استفاده ميشود. پزشک، در اين روش، نیتروژن مایع را مستقیماً بر روی زائده میگذارد. این درمان گاهي، موجب تورم ميشود و به اعصاب آسیب ميرساند که موجب از دست دادن حس در محل آسیب دیده ميشود. در گزیده مقالات پايگاه علمي، پزشكي و آموزشي مؤسسه تحقيقات، آموزش و پيشگيري سرطان (www.ncii.ir) «جراحی سرمایشی در درمان سرطان: پرسش و پاسخ» اطلاعات بیشتری وجود دارد.
جراحی با لیزر از اشعه باریک نور برای برداشتن سلولهای سرطانی استفاده میکند؛ از اين روش معمولاً برای زائدههایی که فقط در لایههای پايینی پوست بهوجود آمدهاند استفاده میشود.
گرانت برای وصل و بستن شکاف پوست ناشي از جراحی گاهي از گرانت استفاده ميشود؛ جراح در ابتدا تکه پوست سالمي را بیحس کرده و از قسمت دیگر بدن، مثلاً قسمت بالايی ران، برمیدارد؛ اين تکه پوست برای پوشاندن محلی که سرطان پوست آن برداشته شده است بهكار ميرود. اگر پوست پيوند شده دارید باید از آن بهطور ويژهاي مراقبت و محافظت کنید تا بهبود یابد.
زمان بهبودی پس از جراحی در افراد متفاوت است. ممکن است برای چند روز احساس درد و ناراحتی کنید. كه با استفاده از دارو معمولاً میتوان آن را کنترل کرد. اگر به مسكن بیشتری نیاز باشد پزشک میتواند پيش از جراحي برنامه آن را تنظیم کند.
معمولاً پس از جراحی همیشه کمی جای زخم باقی میماند. اندازه و رنگ زخم به اندازه سرطان، نوع جراحی و چگونگی بهبود پوست شما بستگی دارد.
برای هر نوع جراحی، مانند جراحی پیوند یا جراحی ترمیمی مهم است که توصيههاي پزشک را در مورد حمام رفتن، تراشیدن مو، ورزش کردن یا دیگر فعالیتها دقيقاً رعايت كنيد.
شیمیدرمانی موضعی
در شیمیدرمانی از داروهای ضد سرطان برای کشتن سلولهای سرطانی استفاده میکنند و درمانی که در آن دارو مستقیماً بر روی پوست قرار میگیرد، شیمیدرمانی موضعی است؛ این كار اغلب زمانیکه سرطان پوست برای جراحی خیلی گسترده است و يا در زمانیکه پزشک همچنان سرطانهای جدید پیدا میکند انجام میگیرد.
معمولاً، دارو بهصورت کرم یا لوسیون است و باید آن را 2 بار در روز به مدت چند هفته بر روی پوست مالید. دارویی که (Fluorouracil (5-FU نامیده میشود برای درمان سرطانهاي سلول بازل و سلول سنگفرشي که فقط در لایه بالایی پوست هستند استفاده میشود؛ همچنین داروی Imiquimod برای درمان سرطان سلول بازل که درلایه بالایی پوست قرار دارد بهكار ميرود.
این داروها ممکن است موجب قرمزی و تورم پوست شود، يا بهنحو آزاردهندهاي خارش ايجاد كرده يا ترشح کند و موجب ایجاد بثورات پوستی شود. يا اينكه در مقابل نور آفتاب درد داشته باشد و یا پوست را حساس كند. این تغییرات در پوست پس از پايان درمان برطرف ميشود. شیمیدرمانی موضعی معمولاً جوشگاه ندارد. اگر پوست سالم در زمان درمان سرطان پوست خیلی قرمز یا آسيبديده شود، پزشک باید درمان را متوقف کند.
درمان فتودینامیک
در درمان فتودینامیک (PDT) از مواد شیمیايی همراه با منبع نور مخصوص، مانند نور لیزر، برای کشتن سلولهای سرطانی استفاده میکنند. اين مواد شیمیايی به نور حساس هستند. کرم بر روی پوست مالیده میشود یا ماده شیمیايی تزریق میشود و در سلولهای سرطانی طولانیتر از سلولهای سالم باقی میماند. چند ساعت یا چند روز بعد، نور مخصوصی بر روی زائده تابانده میشود. ماده شیمیايی فعال میشود و سلولهای سرطانی اطراف را از بین میبرد.
از PDT برای درمان سرطاني كه روی پوست یا خیلی نزدیک به سطح پوست است استفاده میشود.
عوارض جانبی PDT معمولاً جدی نیستند. PDT ممکن است موجب سوختن یا درد و يا باعث سوزش، تورم یا قرمزی شود، يا موجب ايجاد زخم در بافتهای سالم نزدیک زائده شود. اگرتحت درمان PDT هستيد، باید از نور مستقیم خورشید و چراغهای پر نور داخلی برای مدت حداقل 6 هفته بعد از درمان احتراز كنيد.
پرتودرمانی
در پرتودرمانی (که رادیوتراپی هم نامیده میشود) از اشعههايی با انرژی بالا برای از بین بردن سلولهای سرطانی استفاده ميشود. اشعه از یک دستگاه بزرگ در خارج از بدن تولید میشود که فقط بر سلولهای تحت درمان تأثیر میگذارد. این درمان در بیمارستان یا درمانگاه در یک یا چندین روز در هفتههای متعدد انجام ميشود.
برای سرطان پوست پرتودرماني چندان متداول نیست، ولی هنگاميكه عمل جراحی در منطقه مورد نظر مشکل باشد یا جراحت بدی بهجای گذارد از آن استفاده ميشود. از این درمان در صورت داشتن زائده روی پلک چشم، گوش یا بینی و نيز در صورت بازگشت سرطان بعد از عمل جراحی استفاده ميشود.
عوارض جانبی، به مقدار پرتو و محلی از بدن که تحت درمان قرار میگیرد بستگی دارد. در حین درمان ممکن است پوست تحت درمان قرمز، خشک و حساس شود؛ پزشک راههایی را برای کاهش عوارض جانبی ناشی از پرتودرمانی به شما پیشنهاد ميدهد.
پیگیری مراقبت
پیگیری مراقبت بعد از درمان برای سرطان پوست مهم است. پزشک بر بهبودی شما نظارت کرده سرطانهای جدید پوست را بازرسی میکند. سرطانهای جدید پوست بسیار رایجتر از سرطان پوست گسترش یافته و درمان شده است. بازبينيهاي مرتب مطمئن میسازد که هرگونه تغییری در سلامتی شما ملاحظه شده و در صورت لزوم درمان میشود. مابین ملاقاتهای برنامهریزی شده، باید مرتب پوستتان را بازرسی کنید. میتوانید راهنمای بازرسی پوست را در پايین ببینید و در صورت دیدن هر مورد غيرعادي باید با پزشک تماس بگیرید. همچنین مهم است که به توصیههای پزشک در مورد چگونگی کاهش خطر گسترش دوباره سرطان پوست عمل کنید.