سلول‌های لنفوم هوچكين

لنفوم هوچكين، سرطانی است که در سلول‌های سیستم ایمنی آغاز می‌شود. سیستم ایمنی وظیفۀ مبارزه با عفونت‌ها و دیگر بیماری‌ها را دارد.

دستگاه لنفاوی بخشی از سیستم ایمنی است، و شامل اجزای زیر است:

عروق لنفاوی: دستگاه لنفاوی دارای شبکه‌ای از عروق لنفاوی است. عروق لنفاوی در تمام بافت‌های بدن گسترده‌اند.
لنف: عروق لنفاوی حامل مایع شفافی به‌نام لنف هستند. لنف حاوی گلبول‌های سفید است، به‌خصوص لنفوسیت‌هایی مانند سلول‌های B و سلول‌های T .
غدد لنفاوی: عروق لنفاوی به توده‌های بافتی کوچک و گردی به نام غدد لنفاوی متصلند. گروه‌هایی از غدد لنفاوی را می‌توان در گردن، زیر بغل‌ها، قفسۀ سینه، شکم و کشالۀ ران یافت. غدد لنفاوی گلبول‌های سفید را ذخیره می‌کنند. آنها باکتری‌ها یا دیگر مواد مضری را که ممکن است وارد لنف شده باشند گرفتار کرده و از بین می‌برند.
بخش‌های دیگر دستگاه لنفاوی: بخش‌های دیگر دستگاه لنفاوی عبارتند از لوزه‌ها، غدۀ تیموس و طحال. همچنین می‌توان بافت‌های لنفاوی را در بخش‌های دیگر بدن، از جمله معده، پوست و رودۀ کوچک نیز یافت.
از آنجا که بافت‌های لنفاوی در بسیاری از قسمت‌های بدن وجود دارند، لنفوم هوچكين می‌تواند تقریباً در هر قسمتی از بدن آغاز شود. معمولاً، این سرطان اول در غدد لنفاوی بالای دیافراگم – ماهیچه‌ای باریک که قفسۀ سینه را از شکم جدا می‌کند- دیده می‌شود. اما ممکن است لنفوم هوچكين، در یک گروه از غدد لنفاوی دیده شود. گاهی این سرطان در دیگر بخش‌های دستگاه لنفاوی آغاز می‌شود.

سلول‌های لنفوم هوچكين

لنفوم هوچكين وقتي ایجاد می‌شود که یک لنفوسیت (معمولاً از نوع سلول B) غيرطبيعي شود. این سلول غيرطبيعي را سلول رید – اشتنبرگ (Reed-Stenberg Cell) می‌نامند.

سلول رید – اشتنبرگ برای تکثیر خود، شروع به تقسیم شدن می‌کند. سلول‌های جدید نیز به نوبۀ خود دوباره و چندباره تقسیم می‌شوند و سلول‌های غیرطبیعی بیش‌تری ایجاد می‌کنند. این سلول‌های غيرطبيعي وقتي باید، نمی‌میرند. همچنین از بدن در برابر عفونت‌ها یا دیگر بیماری‌ها نیز محافظت نمی‌کنند. افزایش تدریجی سلول‌های اضافی، موجب تشکیل توده‌ای بافتی به‌نام غده یا تومور می‌شود.

عوامل خطرزا

پزشکان چیز زیادی دربارۀ دلیل ابتلای یک فرد به لنفوم هوچكين و عدم ابتلای فردی دیگر را به این نوع سرطان نمی‌دانند. اما بررسی‌ها نشان داده‌ برخی عوامل خطرزا، احتمال ابتلا به این سرطان را افزایش می‌دهند.

عوامل خطرزای مربوط به لنفوم هوچكين عبارتند از:

برخی از ویروس‌ها: ابتلا به ویروس اپشتاین – بار (EBV (Epstein Bar Virus یا ویروس اختلال در سیستم ایمنی انسانی (Human Immunodeficiency Virus(HIV می‌تواند خطر ابتلا به لنفوم هوچكين را افزایش دهد. لنفوم مسری نیست.
سیستم ایمنی ضعیف: اگر فردی سیستم ایمنی ضعیفی داشته باشد (مثلاً در صورت ابتلا به یک بیماری وراثتی یا استفادۀ داروهای خاص پس از پیوند عضو)، خطر ابتلا به لنفوم هوچكين در وی بالا می‌رود.
سن: لنفوم هوچكين در میان نوجوانان و بزرگسالان 15 تا 35 ساله، و بزرگسالانی که بالای 50 سال سن دارند، شایع‌تر است.
سابقۀ خانوادگی: احتمال ابتلای اعضای خانواده – به‌خصوص برادران و خواهران- فرد مبتلا به لنفوم هوچكين یا دیگر انواع لنفوم، به این سرطان بیش‌تر از دیگران است.
داشتن یک یا چند عامل خطرزا به معنای ابتلای قطعی فرد به لنفوم هوچكين نیست. بیش‌تر آنهايي که دارای عوامل خطرزا هستند، هرگز به سرطان مبتلا نمی‌شوند.

علائم

لنفوم هوچكين می‌تواند موجب بروز علائم متعددی شود:

تورم (بدون درد) غدد لنفاوی موجود در گردن، زیر بغل‌ها یا کشالۀ ران.
کاهش بی‌دلیل وزن.
تب دائم.
تعرق شدید شبانه.
خارش پوست.
سرفه، مشکلات تنفسی یا درد قفسۀ سینه.
ضعف یا خستگی دائم.
در بیش‌تر موارد، این علائم ناشی از سرطان نیستند. عفونت‌ها یا دیگر بیماری‌ها هم می‌توانند موجب بروز این علائم شوند. كسي که این علائم را بیش از دو هفته داشته باشد باید به پزشک مراجعه کند تا مشکلاتش تشخیص داده شده و درمان شود.

تشخیص

انواع لنفوم هوچكين

در صورتی‌که غدد لنفاوی شما متورم شده یا علائمی دارید که ممکن است ناشی از لنفوم هوچكين باشد، پزشک تلاش می‌کند تا دلیل این مشکل را بیابد، و در اين جهت دربارۀ سابقۀ پزشکی شخصی و خانوادگي شما سؤال‌هايي خواهد كرد.

ممکن است لازم باشد برخی از آزمایش‌های زیر روی شما انجام شود:

معاینۀ فیزیکی: پزشک، وجود تورم در غدد لنفاوی را در گردن، زیر بغل‌ و کشالۀ ران معاینه می‌کند. وی همچنین وجود تورم را در طحال یا کبد نیز مورد بررسی قرار مي‌دهد.
آزمایش‌های خون: آزمایشگاه، آزمایش شمارش کامل سلول‌های خون را جهت بررسی تعداد گلبول‌های سفید و سلول‌ها و مواد دیگر انجام می‌دهد.
عکس‌برداری از قفسۀ سینه با اشعۀ ايكس: تصاویری که با استفاده از اشعۀ ايكس گرفته شده‌اند، ممکن است غدد لنفاوی متورم یا دیگر نشانه‌های بیماری را در قفسۀ سینۀ شما نشان دهند.
نمونه‌برداری: نمونه‌برداری تنها روش قطعی تشخیص لنفوم هوچكين است. ممکن است پزشک یک غدۀ لنفاوی شما را به‌طور کامل بردارد (نمونه‌برداری کامل
(Excisional Biopsy) و یا تنها بخشی از یک غدۀ لنفاوی را بردارد (نمونه‌برداری برشی (Incisional Biopsy) . معمولاً نمی‌توان با یک سوزن ظریف (بیوپسی سوزنی) از غدۀ لنفاوی به میزانی که برای آسیب‌شناس جهت تشخیص وجود لنفوم هوچكين کافی باشد، نمونه برداشت. بهترین روش، برداشتن کامل غدۀ لنفاوی است.
آسیب‌شناس از یک میکروسکوپ استفاده می‌کند تا وجود سلول‌های لنفوم هوچكين را در این بافت بررسی کند. بيماري که به لنفوم هوچكين مبتلاست، معمولاً سلول‌های بزرگ و غیرطبیعی به نام سلول‌های رید – اشتنبرگ دارد. این سلول‌ها در بدن كساني که به لنفوم مبتلا نيستند دیده نمی‌شود.

انواع لنفوم هوچكين

آسیب‌شناس در صورت پی بردن به وجود لنفوم هوچكين، نوع آن را گزارش می‌دهد. لنفوم هوچكين دو نوع عمده دارد:

لنفوم هوچكين کلاسیک: بیش‌تر مبتلایان به لنفوم هوچكين، به نوع کلاسیک آن مبتلا هستند.
لفنوم هوچكين ندولر با غلبه لنفوسيتي (Nodular Lymphocyte-Predominant Hodgkin Lymphoma): این نوع لنفوم هوچكين بسیار نادر است. به سلول غیرطبیعی این نوع، سلول پاپ‌کُرن (Popcorn Cell) می‌گویند. ممکن است درمان این نوع سرطان، با نوع کلاسیک آن متفاوت باشد.
تعیین مرحلۀ سرطان

پزشک برای تعیین بهترین برنامۀ درمانی لازم است میزان گسترش (مرحلۀ) لنفوم هوچكين را بداند. تعیین مرحلۀ سرطان، تلاشی دقیق جهت پی بردن به آن نواحی از بدن است که درگیر سرطان هستند.

لنفوم هوچكين معمولاً از یک گروه از غدد لنفاوی به گروهی دیگر سرایت می‌کند. مثلاً، لنفومی که در غدد لنفاوی گردن آغاز می‌شود، ممکن است اول به غدد لنفاوی بالای تَرقوه‌ها، و سپس به غدد لنفاوی زیر بغل‌ها و درون قفسۀ سینه سرایت کند.

به مرور، سلول‌های لنفوم می‌توانند به عروق خونی حمله کرده و تقریباً به تمام قسمت‌های بدن سرایت کنند. مثلاً ممکن است به کبد، ریه‌ها و مغز استخوان حمله کنند.

تعیین مرحلۀ سرطان شامل یک یا چند آزمایش زیر است:

سی.تی.اسکن: به وسیلۀ یک دستگاه اشعۀ ايكس متصل به کامپیوتر، تعدادی عکس دقیق از قفسۀ سینه، شکم و لگن بیمار می‌گیرند. ممکن است به بیمار مادۀ حاجب (Contrast Material) تزریق کنند. همچنین ممکن است از بیمار بخواهند نوع دیگری از مادۀ حاجب را بنوشد. مادۀ حاجب مشاهدۀ غدد لنفاوی متورم و دیگر نواحی شکم را در تصاوير اشعۀ ايكس برای پزشک ساده‌تر می‌کند.
ام آر آی: از یک دستگاه قوی مغناطیسی متصل به کامپیوتر برای تهیۀ عکس‌های دقیق از استخوان‌ها، مغز یا دیگر بافت‌های بیمار استفاده می‌کنند. پزشک می‌تواند این عکس‌ها را روی مانیتور مشاهده و یا آنها را روی فیلم چاپ کند.
اسكن PET: به بیمار مقدار کمی ماده قندي رادیواکتیو تزریق می‌کنند. سپس به‌وسیلۀ دستگاهی از چگونگی مصرف آن قند توسط سلول‌های بدن عکس‌های کامپیوتر‌ی می‌گیرند. سلول‌های لنفوم این قند را سریع‌تر از سلول‌های طبیعی مصرف می‌کنند، و تصویر نواحی آلوده به لنفوم، در عکس‌ها واضح‌تر از دیگر نواحی خواهد بود.
نمونه‌برداری از مغز استخوان: پزشک از سوزنی ضخیم برای برداشتن نمونۀ کوچکی از استخوان و مغز استخوان لگن خاصره یا یک استخوان بلند دیگر استفاده می‌کند، وسپس آسیب‌شناس نمونه را به لحاظ وجود سلول‌های لنفوم هوچكين مورد بررسي قرار مي‌دهد.
دیگر روش‌های تعیین مرحلۀ سرطان می‌تواند شامل نمونه‌برداری از غدد لنفاوی دیگر، کبد یا بافت‌های دیگر باشد.

پزشک موارد زیر را جهت تعیین مرحلۀ لنفوم هوچكين در نظر می‌گیرد:

تعداد غدد لنفاوی دارای سلول‌های لنفوم هوچكين.
اینکه این غدد لنفاوی در یک طرف دیافراگم قرار دارند، یا در هر دو طرف آن.
اینکه سرطان به مغز استخوان، طحال، کبد یا ریه سرایت کرده است یا نه؟
مراحل لنفوم هوچكين به‌ترتيب زیر تعریف می‌شوند:

A: بیمار کاهش وزن، تعرق شبانۀ شدید یا تب ندارد.
B: بیمار دچار کاهش وزن، تعرق شبانۀ شدید یا تب شده است.

پزشک شما گزینه‌های درمانی و نتایج مورد انتظار هر یک را برای شما توضیح مي‌دهد. شما و پزشکتان می‌توانید همراه با یکدیگر برنامه‌ای درمانی تهیه کنید که مناسب نیازهای شما باشد.

ممکن است پزشک، شما را به یک متخصص ارجاع دهد، یا اینکه خود شما از وی بخواهید پزشک متخصصی را معرفی کند. متخصصانی که در درمان لنفوم هوچكين فعاليت دارند شامل متخصص خون‌شناسي، متخصص سرطان‌شناسي (اونكولوژي) و متخصص پرتودرماني هستند. پزشک ممکن است یک متخصص خون را به شما معرفی کند که در زمینۀ درمان لنفوم هوچكين تخصص دارد. اغلب، چنین پزشکانی با مراکز آموزشی همکاری دارند. ممکن است یک پرستار و یک متخصص تغذیۀ معتبر نیز عضو گروه بهیاری شما باشند.

انتخاب روش درمانی عمدتاً به موارد زیر بستگی دارد:

نوع لنفوم هوچكين بیمار (بیش‌تر بیماران به لنفوم هوچكين کلاسیک مبتلا هستند).
مرحلۀ سرطان (محلی که لنفوم در آن وجود دارد).
اینکه آیا پهنای تومور بیش از 4 اینچ (10 سانتی‌متر) است یا نه.
سن بیمار.
اینکه بیمار دچار کاهش وزن، تعرق شبانۀ شدید یا تب باشد یا نه.
ممکن است افراد مبتلا به لنفوم هوچكين را با استفاده از شیمی‌درمانی، پرتودرمانی یا هر دو روش درمان کنند.

در صورتی‌که لنفوم هوچكين پس از پایان درمان بازگردد، پزشکان به این حالت بازگشت (Relapse) یا عود (Recurrence) می‌گویند. ممکن است مبتلایان به لنفوم هوچكينی که پس از به پایان رسیدن درمان بازگشته، تحت درمان با میزان‌های بالای شیمی‌درمانی، پرتودرمانی یا هر دو، و پس از آن پیوند سلول‌های بنیادی قرار بگیرند.

بهتر است بدانید که عوارض جانبی درمان چیستند و درمان چگونه بر فعالیت‌های روزمرۀ شما تأثیر می‌گذارد. از آنجا که شیمی‌درمانی و پرتودرمانی اغلب به سلول‌ها و بافت‌های سالم نيز آسیب می‌رسانند، معمولاً موجب عوارض جانبی می‌شوند. ممکن است عوارض جانبی برای افراد مختلف، یکی نباشد، و همین‌طور ممکن است از یک مرحلۀ درمان به مرحله‌ای دیگر نیز متفاوت باشند. پیش از آغاز درمان، گروه مراقبت پزشكي شما عوارض جانبی احتمالی را برایتان توضیح می‌دهند و روش‌هایی را پیشنهاد می‌کنند که می‌تواند در مدیریت این عوارض یاریتان کند. هر چه سن بیمار پایین‌تر باشد، راحت‌تر می‌تواند با درمان و عوارض جانبی آن کنار بیاید.

شیمی‌درمانی

در شیمی‌درمانی لنفوم هوچكين از دارو جهت از بین بردن سلول‌های سرطانی لنفوم استفاده می‌شود. به این روش، درمان فراگیر می‌گویند، به این دلیل که داروها وارد جریان خون می‌شوند. داروها می‌توانند به سلول‌های لنفوم موجود در تقریباً تمام قسمت‌های بدن برسند.

معمولاً در این روش، بیش از یک دارو مورد استفاده قرار می‌گیرد. بیش‌تر داروهای مخصوص لنفوم هوچكين از طریق رگ (درون‌وریدی) به بیمار تزریق می‌شوند، اما برخی از آنها نیز خوراکی هستند.

شیمی‌درمانی به شکل دوره‌ای انجام می‌شود. بیمار یک دورۀ درمان و سپس یک دورۀ استراحت خواهد داشت. مدت دورۀ استراحت و تعداد دوره‌های درمان به مرحلۀ سرطان و داروهای ضد سرطان مورد استفاده بستگی دارد.

درمان در درمانگاه، مطب پزشک یا خانه انجام مي‌شود. گاهي لازم است برخی بیماران برای درمان، در بیمارستان بستری شوند.

عوارض جانبی عمدتاً به نوع داروهای مورد استفاده و میزان آنها بستگی دارد. این داروها می‌توانند به سلول‌های طبیعی که به سرعت تقسیم می‌شوند آسیب بزنند:

سلول‌های خونی: هنگامی‌که شیمی‌درمانی میزان سلول‌های خونی سالم را کاهش می‌دهد، احتمال ابتلای بیمار به عفونت، کبودی یا خونریزی و احساس ضعف و خستگی شدید، بیش‌تر می‌شود. گروه مراقب، آزمایش‌های خون را روی شما انجام می‌دهند تا میزان سلول‌های سالم خون شما را بررسی کنند. در صورت پایین بودن میزان این سلول‌ها، داروهایی هستند که می‌توانند به شما در تولید سلول‌های خونی جدید کمک کنند.
سلول‌های موجود در ریشۀ مو: شیمی‌درمانی ممکن است موجب ریزش مو شود ولي بايد بدانيد كه اگر دچار ریزش مو شوید، موهایتان دوباره رشد خواهد کرد اما ممکن است تا حدودی رنگ و بافت آن، با قبل متفاوت باشد.
سلول‌های تشکیل‌دهندۀ غشاء دستگاه گوارش (Digestive Tract): شیمی‌درمانی می‌تواند موجب کاهش اشتها، حالت تهوع و استفراغ، اسهال یا زخم‌های دهان و لب‌ها شود. دربارۀ داروها و روش‌های دیگری که می‌تواند به شما در کنار آمدن با این مشکلات کمک کنند، با گروه مراقب خود مشورت کنید.
برخی از انواع شیمی‌درمانی می‌تواند موجب ناباروری شود:

مردان: شیمی‌درمانی می‌تواند به سلول‌های اسپرم آسیب بزند. چون این تغییرات ایجاد شده در اسپرم‌ها ممکن است دائمی باشند، عده‌اي از بيماران مرد، پیش از درمان، اسپرم خود را در آزمایشگاه منجمد و ذخیره می‌کنند (ذخیرۀ اسپرم).
زنان: شیمی‌درمانی می‌تواند به تخمدان‌ها آسیب برساند. زنانی که می‌خواهند در آینده باردار شوند باید با گروه مراقب خود دربارۀ روش‌های ذخیرۀ تخمک پیش از آغاز درمان مشورت کنند.

پرتودرمانی

در پرتودرمانی (که رادیوتراپی نیز نامیده می‌شود) مربوط به لنفوم هوچكين از اشعه‌های پرانرژی جهت از بین بردن سلول‌های لنفوم استفاده می‌شود. این روش می‌تواند موجب کاهش اندازۀ تومور شود و به مهار درد کمک کند.

توسط دستگاه بزرگی این اشعه‌ را به سمت نواحی تجمع غدد لنفاوی که درگیر لنفوم شده‌اند هدف‌گیری و شلیک می‌کنند. این روش، یک درمان موضعی است، زیرا تنها بر سلول‌های موجود در ناحیۀ تحت درمان تأثیر می‌گذارد. بیش‌تر بیماران براي درمان، به مدت چند هفته و هفته‌ای 5 روز به بیمارستان مراجعه می‌کنند.

عوارض جانبی پرتودرمانی عمدتاً به میزان اشعه و آن ناحیه‌ای از بدن که تحت درمان قرار دارد بستگی دارد. مثلاً، پرتودرمانی در ناحیۀ شکم می‌تواند موجب حالت تهوع، استفراغ و اسهال شود. در صورتی‌که قفسۀ سینه و گردن تحت درمان قرار بگیرند، ممکن است بیمار دچار گلو درد و خشکی گلو و اختلال در بلع شود.

علاوه براین، ممکن است پوست بیمار در نواحی تحت درمان قرمز، خشک و حساس شود، و يا بیمار موهای خود را در ناحیۀ تحت درمان از دست بدهد.

ممکن است بسیاری از افراد در حین پرتودرمانی و به‌خصوص در هفته‌های آخر درمان، دچار خستگی شدید شوند. استراحت مهم است، اما پزشکان معمولاً به بیماران توصیه می‌کنند تا جایی که امکان دارد، فعالیت کنند.

با اینکه عوارض جانبی پرتودرمانی می‌تواند ناراحت‌کننده باشد، معمولاً می‌توان آنها را مهار یا درمان کرد. با پزشک خود دربارۀ روش‌های تخفیف این مشکلات صحبت کنید.

همچنین دانستن این مطلب که در بیش‌تر موارد عوارض جانبی دائمی نیستند نیز می‌تواند آرامش‌بخش باشد. با این‌حال، بهتر است با پزشک خود دربارۀ عوارض بلند مدت پرتودرمانی صحبت کنید. ممکن است پس از به پایان رسیدن درمان، احتمال ابتلای به سرطان ثانویه افزایش یابد. همچنین، پرتودرمانی در ناحیۀ قفسۀ سینه می‌تواند موجب بیماری‌های قلبی یا آسیب رسیدن به ریه‌ها شود.

پرتودرمانی در ناحیۀ لگن می‌تواند موجب ناباروری شود. از دست دادن توانایی باروری با توجه به سن بیمار موقتی یا دائم خواهد بود:

مردان: در صورتی‌که پرتودرمانی در ناحیۀ لگن انجام شود، ممکن است به بیضه‌ها آسیب برسد. ذخیرۀ اسپرم پیش از درمان می‌تواند یکی از گزینه‌های انتخابی باشد.
زنان: پرتودرمانی در ناحیۀ لگن می‌تواند به تخمدان آسیب برساند. دوره‌های قاعدگی ممکن است متوقف شود و زنان دچار گر گرفتگی و خشکی واژن شوند. ممکن است در زنان جوان‌تر دوره‌های قاعدگی دوباره آغاز شود. زنانی که می‌خواهند پس از پرتودرمانی باردار شوند باید پیش از آغاز درمان با گروه مراقب خود دربارۀ روش‌های ذخیرۀ تخمک‌هایشان صحبت کنند.

پیوند سلول‌های بنیادی

اگر لنفوم هوچكين پس از درمان بازگردد، ممکن است روی بیمار پیوند سلول‌های بنیادی انجام دهند. پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز خود بیمار (پیوند سلول‌های بنیادی اتولوگ) به بیمار این امکان را می‌دهد که توانایی دریافت میزان‌های بالای شیمی‌درمانی، پرتودرمانی یا هر دو را داشته باشید. میزان‌های بالای این روش‌های درمانی هم سلول‌های لنفوم هوچكين را تخریب می‌کند و هم به سلول‌های خونی سالم موجود در مغز استخوان آسیب می‌زند.

پیوند سلول‌های بنیادی در بیمارستان انجام می‌شود. پیش از آنکه بیمار تحت درمان با میزان بالای پرتو یا دارو قرار گیرد، سلول‌های بنیادی وی را برمی‌دارند و ممکن است روی آنها جهت از بین بردن سلول‌های لنفوم احتمالی موجود، فرایندهایی انجام دهند. سپس سلول‌های بنیادی بیمار را منجمد و ذخیره می‌کنند. پس از آنکه بیمار جهت از بین بردن سلول‌های لنفوم هوچكين تحت درمان با میزان‌های بالای پرتو یا دارو قرار گرفت، یخ سلول‌های بنیادی ذخیره شدۀ وی را آب می‌کنند و آنها را از طریق لوله‌ای انعطاف‌پذیر که درون یک رگ بزرگ در ناحیۀ گردن یا قفسۀ سینه بیمار وارد کرده‌اند، به وی باز می‌گردانند. از سلول‌های بنیادی پیوندی، سلول‌های خونی جدیدی ساخته می‌شوند.